Cây Hoàng cầm (Scutellaria baicalensis Georgi) là cây thuốc được sử dụng hơn 2000 năm ở các nước Đông Á và được ghi vào dược điển Trung Quốc. Bộ phận sử dụng làm thuốc của Hoàng cầm là rễ, chữa sốt cao kéo dài, cảm mạo, ung nhọt, băng huyết, vàng da... (Đỗ Huy Bích & cs., 2006; Zhao & cs., 2016). Loài Scutellaria baicalensis Georgi cũng được ghi nhận sử dụng làm thuốc ở một số nước Đông Á đặc biệt là Trung Quốc trong hơn 2000 năm qua và được ghi trong dược điển Trung Quốc, dược điển Châu Âu và dược điển Anh (Zhao & cs., 2016; Wojtunik-Kulesza & cs., 2021; Chmiel & Stompor-Gorący, 2023). Có hơn 40 hợp chất thứ cấp đã được phân lập và định danh từ rễ Hoàng cầm Scutellaria baicalensis bao gồm nhóm flavonoids, terpenoids, tinh dầu và polysaccharides (Zhao & cs., 2019). Một số chất được quan tâm nhiều như baicalein, wogonin và oroxylin A có tác dụng kháng khuẩn, kháng vi rút, kháng viêm, loại bỏ các gốc tự do, ức chế enzym (Wojtunik-Kulesza & cs., 2021).

Cây Hoàng cầm là cây thân thảo lâu năm, có hệ rễ cọc, rễ chính phình to thành củ, thịt củ màu vàng đậm. Thân non có 4 cạnh, màu xanh nhạt, thân già tròn dần, chuyển dần sang màu nâu xám. Lá đơn, mọc đối, phiến hình mác, cuống rất ngắn, hệ gân lông chim, gân chính nổi rõ. Hoa đơn độc, lưỡng tính, đối xứng hai bên, đài màu xanh, chia 2 môi, tràng tím, cũng chia 2 môi. Nhị 4, bao phấn hình tam giác. Bầu trên, 2 ô, sau có vách ngăn thành 4 ô. Quả bế tư, có đài đồng trưởng. Hạt đen, hình trứng. Vi phẫu rễ có tiết diện tròn, phía ngoài có nhiều lớp bần bao phủ, gỗ thứ cấp và tế bào đá nhiều. Vi phẫu thân có tiết diện hình vuông, các góc lồi, bó dẫn tập trung ở 4 góc lồi, đỉnh bó dẫn có cương mô và mô dày bảo vệ, nhu mô ruột nhiều. Vi phẫu lá có phủ lông bì, mô mềm chuyên hóa chiếm diện tích lớn, kích thước bó gỗ nhỏ.

Kết quả về đặc điểm hình thái và vi phẫu các cơ quan sinh dưỡng và sinh sản của cây Hoàng cầm là cơ sở để nhận diện, tra cứu loài và cung cấp dẫn liệu để tác động các biện pháp kỹ thuật nhằm tăng năng suất dược liệu.
Đặc điểm hình thái hoa của cây thuốc Hoàng cầm 

Vi phẫu rễ Hoàng cầm 

Hình thái toàn cây của cây thuốc Hoàng cầm (Scutellaria baicalensis Georgi) 

 

Tác giả : Trần Thị Liên1, Đoàn Thị Huyền Trang1,2, Tô Minh Tứ1, Phùng Thị Thu Hà2*

1 Viện Dược liệu;

2 Học viện Nông nghiệp Việt Nam

*Email: phungthithuha@gmail.com